Krimet e komunizmit, ndjesa morale nuk vjen nga persekutorėt shqiptarė, por nga Perėndimi

Gjykatėsit-shkrimtarė tė Europės, ndjesė Visar Zhitit pėr dėnimin monstruoz nga persekutorėt nė Shqipėri

Gjykatėsit-shkrimtarė tė Europės nė njė veprim tė pashembullt pėr historinė e vendeve post-komuniste i kanė kėrkuar ndjesė poetit Visar Zhiti nė emėr tė moralit njerėzor dhe profesional pėr dėnimin qė ai ka marrė gjatė diktaturės komuniste nė Shqipėri nga diktatura e pėrfaqėsuar nga prokurorėt dhe gjykatėsit shqiptarė. Ai vendim, i cili mundon shoqėrinė shqiptare prej mė shumė se 17 vitesh nga rėnia e diktaturės ka ardhur nga Perėndimi. Ndėrsa, persekutorėve shqiptarė dhe pėrfaqėsuesit e tyre politik, asnjėherė nuk kanė shfaqur pendesėn e tyre pėr krimet e kryera dhe asnjėherė nuk u ka shkuar ndėrmend qė tė kėrkojnė ndjesė pėr shkatėrrimin e jetėve njerėzore, njė veprim i tillė ka ardhur vetėm pak ditė mė parė nga Shoqata e Gjykatėsve shkrimtarė europianė. Ata e kanė konsideruar si njė detyrim moral, pasi dėnimi ėshtė dhėnė nga njerėz qė mabnin nė atė kohė togat e zeza nė Shqipėri dhe nė emėr tė moralit tė profesionit qė ata pėrfaqėsojnė e kanė ndjerė veten tė ofenduar nga ai vendim i dhjetėra viteve mė parė dhe kanė kėrkuar ndjesė.

Shoqata europiane e Juristėve-shkrimtarė u mblodh nė Romė nė kuvendin e saj tė tretė. Kjo veprimtari e veēantė lajmėrohej nga agjencia mė e madhe italiane "Ansa", nga gazeta e revista tė ndryshme si "Republica", media elektronike etj.

Nė rrugėn e famshme "Vittorio Veneto" nė krye tė sė cilės ėshtė dhe njė pllakė memoriale, qė tregon se pikėrisht aty ėshtė xhiruar dhe filmi i njohur "Dolce vita" i De Sicca-s, nė anė tė saj, nė hotelin "Majestic", pikėrisht nė sallonin mondan gjithė shkėlqim "Verdi", ishte caktuar vendi i tubimit, si njė antitezė e sallave tė gjyqit, ku kujtimi i qelive do tė ishte njė torturė e vėrtetė. Hyrjen e zbukuronte njė ekspozitė e fotografit tė filmit tė lartpėrmendur tė kėsaj rruge, Carlo Riccardit, me tė cilin gjykatėsit kishin pasur dikur punė, e kishin thirrur nė njė proces gjyqėsor si paparac, pėr ndėrhyrje nė jetėn e tė tjerėve me ato shkrepjet e aparatit tė tij.

Tema e kuvendit ėshtė "Poezia e Drejtėsisė" - do tė thoshte kryetari Gennaro Francione, gjykatės-romancier e dramaturg, eseist gjithashtu, autor dhe i njė drame pėr Skėnderbeun, kurse presidenti artistik i kuvendit, Stefano Lekonte, do ta ēelte takimin me njė homazh magjistrit Ugo Betti, njerit prej tre dramaturgėve mė tė mėdhenj italianė, sė bashku me Pirandelon dhe Eduardo de Filipon. Nė kėtė gjysmė shekulli, do tė theksonte ai, rreth 130 gjykatės-shkrimtarė po japin njė dukuri unikale nė letėrsinė e tė gjitha kohrave.

Dyzet magjistratė tė tjerė si Umberto Apice, Paolo Auriemma, Antonio Bevere, Valentino de Nardo, Luigi Condemi, Giovanni Gazzara, Alfonso Malinconico, Italo Radoccia, por edhe avokatė si Giovanni Cipollone, Luigi di Majo, Massimiliano Kornmuller, Francesco Petrillo, Donato Pugliee etj., dhanė relacionet e tyre eseistike.

I ftuar nderi ishte zgjedhur shkrimtari Visar Zhiti, ish-i burgosur politik. Ai u thirr nė skenė ku e prezantuan dhe si pėrfaqėsues i Ambasadės sė Shqipėrisė nė Itali. Pyetjet ishin tė shumta dhe nga mė tė papriturat, ku tė pranishmit donin tė dinin sesi u dėnua nė vendin e tij, pėrse, a janė dėnuar dhe tė tjerė, duke pasur si shkak vetėm poezinė, a mundej tė shkruaje dhe nė burg, si ruheshin shkrimet, si mund t'i nxirrje ato nga qelitė etj.

Pas rrėfimeve tronditėse tė Visar Zhitit, kryetari i Shoqatės Europiane tė Jurisėve-shkrimtarė, Fennaro Francione, ndėr tė tjera tha se gjykatėsit edhe gabojnė dhe dėnimi s'ėshtė gjithmonė i drejtė, por ėshtė e tmerrshme tė dėnosh tė tjetėt pėr poezitė e tyre. Kėshtu, mė shumė jemi tė vetėdėnuar. Kush jemi ne qė kemi tė drejtė tė dėnojmė, thirri ai si njė hamlet. Unė si jurist, vazhdoi ai, e ul kokėn tani dhe, po tė kisha togėn e gjykatėsit kėtu, do t'ia jepja Visar Zhitit.

Me njė veprim dhembjeje, Francione, nė emėr tė tė gjithė gjykatėsve tė botės, bėri atė qė s'ishte bėrė ndonjėherė, i kėrkoi falje Visar Zhiti, sepse gjyqi, tha ai, kudoqoftė ai gjyq, kishte dėnuar njė poet. Jam nė momentin mė tė lartė tė jetės, pėrfundoi ai.

Reagon poeti: Ky ėshtė antigjyqi im

Ky ėshtė (anti)gjyqi im, ku unė erdha me dėshirė, e mori fjalėn Zhiti, dhe, i ndodhur para faljes sė parė qė mė kėrkohet, jam i emocionuar dhe besoj te drejtėsia e faljes. Po unė kam shokė tė pushkatuar dhe e drejta e faljes, sublimisht, ėshtė e tyrja. Poezia qė ata lanė, ėshtė mė e fortė se diktaturat.

Mes duartrokitjeve tė shumta, Visar Zhiti mė pas lexoi nė gjuhėn amtare poezi tė shkruara nė burg, kurse tė pėrkthyera nė italisht i lexuan gjykatėsit italianė, pjesėmarrės nė kėtė kuvend. Edhe ne po bėjmė asistencėn, thanė ata.

Njė tjetėr ndėrhyrje tronditėse ishte dhe nderimi post mortum i njė gjykatėsi nga ishulli i Iskias, njėkohėsisht dhe shkrimtar, Enrico Morti. E bija e tij, Johanna, solli kujtime tė tė atit, nga kampet e pėrqendrimit nė Gjermaninė naziste, tė pėrmbledhura nė librin e njohur Kappusta, ku vuajtja dhe vdekja ngjanin si dy pika loti me ato tė komunizmit.

Sipas diskutantėve nė vazhdim ishin tė nevojshme kultura dhe artet, qė drejtėsia tė bėhej mė e drejtė dhe brezave tė rinj t'u mėsohej etika nėpėrmjet tė bukurės. Performancat dramatike si "Himni i Bukurisė"- nga qelia e Dostojevskit e monologėt nga vepra tė Molierit e tė autorėve tė pranishėm pėrforcuan motivin mbyllės tė kuvendit se, "E bukura do ta shpėtojė botėn".

Por kulmi u konsiderua nga tė gjithė ēasti real i faljes, kur gjykatėsit u pėrulėn para tė dėnuarit tė tyre dhe vetė Kuvendi i tretė i Shoqatės Europiane tė Gjykatėsve-shkrimtarė mori emrin "Kuvendi i faljes".

Njė i dėnuar shqiptar i diktaturės, Visar Zhiti, tronditi juristėt europianė. Nuk ka shumė rėndėsi qė kjo ishte midis shkrimtarėsh. Por edhe kjo ka rėndėsinė e saj, domethėnien tronditėse. Se shkrimtarėt e dėnuar nė Shqipėri kanė pasur pėr dėshmitarė provokues apo akt-ekspertizues kolegėt e tyre, shkrimtarė tė tjerė dhe intrigat mė tė mėdha, prapaskenat, nuk u bėnė nėpėr vepra, por nė jetė, me epilogė salla tė errėta gjyqesh e skuadra pushkatimi. Po a do tė dijnė tė kėrkojnė falje ndonjėherė? Sa mė e largėt tė jetė ajo ditė, aq mė afėr krimit do tė mbetemi. Madje edhe bashkėfajtorė pranė gojės sė hapur.

Por shpresa i tejkalon tė gjitha.

Juristėt-shkrimtarė tė Europės dhe njė i dėnuar politik shqiptar

Kėto ditė u mblodh nė Romė, Shoqata Europiane e Juristėve-shkrimtarė nė Kuvendin e saj tė tretė, ku u kuvendua pėr "Poezinė e Drejtėsisė" tė poetėve dhe shkrimtarėve tė shquar juristė tė tė gjitha kohrave. Nė kėtė kuvend, ishte i ftuar nderi edhe shkrimtari ynė, Visar Zhiti, vepra letrare e tė cilit u vlerėsua, madje u deklamuan disa poezi tė tij nga vetė Visar Zhiti dhe nga gjykatėsit italianė. Visar Zhiti, poet, prozator dhe eseist i shquar nė gjithė hapėsirėn shqiptare, ėshtė i njohur dhe i vlerėsuar edhe nė shumė vende tė botės.

Ai ėshtė njėherėsh edhe njė ish-i burgosur politik i regjimit komunist, qė e ka pasqyruar artistikisht dhe humanisht, si askush tjetėr, ferrin e burgjeve tė komunizmit, depersonalizimin dhe qėndresėn njerėzore tė shprehur nė postulatin: "Njeriu ėshtė mė i fortė se vetvetja".

Ai u dėnua nga regjimi komunist nė moshė tė re me 10 vjet burg politik, vetėm pėr shkak tė poezive tė veta tė ēiltėrta, tė cilat gjyqi i shpalli armiqėsore. E vuajti dėnimin nė burgjet e Spaēit dhe tė Qafė-Barit. Jetėn e burgut e rrėfen nė librin e mrekullueshėm "Rrugėt e Ferrit" dhe nė veprat e tjera poetike, apo nė prozėn poetike. Sepse ai edhe nė prozė ėshtė poet. Ndėrsa nė jetė ėshtė njeri. Nė burg, shėmbėlltyra e qėndresės. Nė dosjen e tij gjyqėsore, ka njė shėnim pėr tė: "Nuk pranoi tė bėhej bashkėpuntor i Sigurimit tė Shtetit".

Natyrisht pati pasoja, edhe pasi u lirua nga burgu: nuk iu dha e drejta elektorale (pra vlerėsohej ende si armik), nuk iu njoh e drejta e profesionit (ndonėse kishte kryer studimet pėr letėrsi dhe kishte ushtruar pėr disa vjet zanatin e mėsuesit nė fshatrat e Kukėsit), nuk iu lejua e drejta e botimit (edhe botimi i parė me poezi nuk u lejua tė qarkullonte).

Iu njoh vetėm e drejta tė punonte si punėtor krahu nė fabrikėn e tullave nė Lushnjė.

Mbas pėrmbysjes sė diktaturės, ku mori pjesė aktive nė Lėvizjen demokratike, punoi si gazetar, mandej drejtor i Shtėpisė Botuese "Naim Frashėri", deputet i PD nė Parlamentin shqiptar dhe sot Atashe Kulturor i Shqipėrisė nė Romė.

Vepra e tij letrare ėshtė e madhėrishme.

Ka botuar vėllimet poetike "Kujtesa e ajrit", "Hedh njė kafkė te kėmbėt tuaja", "Mbjellja e vetėtimave", "Dyet e gjalla", "Poezi tė burgut","Si shkohet nė Kosovė", "Thesaret e frikės" etj., pėrmbledhjet me tregime: "Kėmba e Davidit", "Djali dhe legjenda"; romanet "Rrugėt e ferrit", "Ferri i ēarrė", "Funerali i pafundmė", "Perėndia mbrapsht dhe e dashura"; njė botim pėr Nėnė Terezėn, njė tjetėr pėr Hekuran Zhitin, si edhe pėrmbledhjen me ese, pėrsiatje e portrete "Nė emėr tė a(r)tit".

Vepra e tij ėshtė vlerėsuar me ēmime kombėtare, pėrfshirė edhe "Penda e Artė" (2003) dhe disa ēmime ndėrkombėtare. Krijimtaria e tij poetike ėshtė pėrkthyer nė gjuhėt frengjisht, gjermanisht, polonisht, greqisht, hebraisht, arabisht, rumanisht, maqedonisht, ėshtė pėrfshirė nė pėrmbledheje poetike, enciklopedi tė ndryshme dhe ėshtė anėtar i Akademisė kulturore ndėrkombėtare "Alfonso Grassi".